استغفار از گناه (قرآن)استغفار (طلب آمرزش)، از ریشه غفران در اصل به معنای پوشیدن چیزی می‌آید که انسان را از آلودگی نگه دارد؛ بنابراین، استغفار، درخواست مصونیت از عذاب با گفتار و رفتار است. ۱ - استغفار از گناهدر سوره های مختلفی از قرآن کریم به لزوم آمرزش خواهی، از گناهان و خطاهای انسان اشاره شده است: واذ قلنا... وادخلوا الباب سجدا وقولوا حطة نغفر لکم خطـیـکم... «و (نیز به یادآرید) هنگامی را که گفتیم بدین شهر درآیید و از (نعمتهای) آن هر گونه خواستید فراوان بخورید و سجده کنان از در (بزرگ) درآیید و بگویید (خداوندا) گناهان ما را بریز تا خطاهای شما را ببخشاییم و (پاداش) نیکوکاران را خواهیم افزود» ۱.۱ - دیدگاه تفسیر نمونهخداوند به بنی اساییل فذمود: از نعمتهای آن بطور فراوان هر چه می‌خواهید بخورید (فکلوا منها حیث شئتم رغدا). و از در (بیت المقدس) با خضوع و تواضع وارد شوید (و ادخلوا الباب سجدا). و بگوئید: خداوندا گناهان ما را بریز (و قولوا حطة). تا خطاهای شما را ببخشیم و به نیکوکاران پاداش بیشتری خواهیم داد (نغفر لکم خطایاکم و سنزید المحسنین). باید توجه داشت که حطه از نظر لغت به معنی ریزش و پائین آوردن است، و در اینجا معنی آن این است که : خدایا از تو تقاضای ریزش گناهان خود را داریم. خداوند به آنها دستور داد که برای توبه از گناهانشان این جمله را از صمیم قلب بر زبان جاری سازند، و به آنها وعده داد که در صورت عمل به این دستور از خطاهای آنها صرفنظر خواهد شد، و شاید به همین مناسبت یکی از درهای بیت المقدس را باب الحطه نامگذاری کرده‌اند، چنانکه ابو حیان اندلسی می‌گوید که منظور از باب در آیه فوق یکی از بابهای بیت المقدس است که معروف به باب حطه است. در پایان اضافه می‌کند برای افراد پاک و نیکوکار علاوه بر مغفرت و بخشش گناهان، اجر دیگری نیز اضافه خواهیم داد (و سنزید المحسنین). واذ قیل لهم... وقولوا حطة وادخلوا الباب سجدا نغفر لکم خطیــتکم... «و (یاد کن) هنگامی را که بدیشان گفته شد در این شهر سکونت گزینید و از آن هر جا که خواستید بخورید و بگویید (خداوندا) گناهان ما را فرو ریز و سجده کنان از دروازه (شهر) درآیید تا گناهان شما را بر شما ببخشاییم (و) به زودی بر (اجر) نیکوکاران بیفزاییم» فاصبر ان وعد الله حق واستغفر لذنبک... «پس صبر کن که وعده خدا حق است و برای گناهت آمرزش بخواه و به سپاس پروردگارت شامگاهان و بامدادان ستایشگر باش» فاعلم انه لا الـه الا الله واستغفر لذنبک... «پس بدان که هیچ معبودی جز خدا نیست و برای گناه خویش آمرزش جوی و برای مردان و زنان با ایمان (طلب مغفرت کن) و خداست که فرجام و مآل (هر یک از) شما را می‌داند» ۲ - استغفار بندگان تقواپیشهنمونه استغفار بندگان تقوا پیشه خدا از گناهانشان در سوره آل عمران بیان شده است: للذین اتقوا... والله بصیر بالعباد• الذین یقولون ربنا اننا ءامنا فاغفر لنا ذنوبنا... «بگو آیا شما را به بهتر از اینها خبر دهم برای کسانی که تقوا پیشه کرده‌اند نزد پروردگارشان باغهایی است که از زیر (درختان) آنها نهرها روان است در آن جاودانه بمانند و همسرانی پاکیزه و (نیز) خشنودی خدا (را دارند) و خداوند به (امور) بندگان (خود) بیناست؛ همان کسانی که می‌گویند پروردگارا ما ایمان آوردیم پس گناهان ما را بر ما ببخش و ما را از عذاب آتش نگاه دار» ۳ - استغفار از گناه ویژه بندگان صادقدر آیه ۱۰۹ سوره مومنون از اختصاص استغفار از گناه به بندگان صادق خدا صحبت شده است: انه کان فریق من عبادی یقولون ربنا ءامنا فاغفر لنا وارحمنا وانت خیر الرحمین. «در حقیقت دسته‌ای از بندگان من بودند که می‌گفتند پروردگارا ایمان آوردیم بر ما ببخشای و به ما رحم کن (که) تو بهترین مهربانی» ۴ - آمرزش طلبی خردمندان مؤمنآمرزش طلبی خردمندان مؤمن، از گناهان خویش: ... لاولی الالبـب• ربنآ اننا سمعنا منادیا ینادی للایمـن ان ءامنوا بربکم فـامنا ربنا فاغفر لنا ذنوبنا وکفر عنا سیـاتنا وتوفنا مع الابرار. «مسلما در آفرینش آسمانها و زمین و در پی یکدیگر آمدن شب و روز برای خردمندان نشانه‌هایی (قانع کننده) است؛ پروردگارا ما شنیدیم که دعوتگری به ایمان فرا می‌خواند که به پروردگار خود ایمان آورید پس ایمان آوردیم پروردگارا گناهان ما را بیامرز و بدیهای ما را بزدای و ما را در زمره نیکان بمیران» ۵ - استغفار خداپرستان مجاهدنمونه ای از استغفار خداپرستان مجاهد و همراه پیامبران، از گناهان خود در سوره آل عمران است : و کاین من نبی قـتل معه ربیون کثیر... • و ما کان قولهم الا ان قالوا ربنا اغفر لنا ذنوبنا... «و چه بسیار پیامبرانی که همراه او توده‌های انبوه کارزار کردند و در برابر آنچه در راه خدا بدیشان رسید سستی نورزیدند و ناتوان نشدند و تسلیم (دشمن) نگردیدند و خداوند شکیبایان را دوست دارد؛ و سخن آنان جز این نبود که گفتند پروردگارا گناهان ما و زیاده روی ما در کارمان را بر ما ببخش و گامهای ما را استوار دار و ما را بر گروه کافران یاری ده» ۶ - در خواست استغفار فرزندان یعقوباستغفار به درگاه خدا برای آمرزش گناهان، درخواست فرزندان یعقوب از حضرت یعقوب ود: قالوا یـابانا استغفر لنا ذنوبنآ انا کنا خـطـین. «گفتند‌ای پدر برای گناهان ما آمرزش خواه که ما خطاکار بودیم» گویندگان این کلام فرزندان یعقوبند، بدلیل اینکه گفتند: (ای پدر ما)، و مقصودشان از گناهان، همان اعمالی است که با یوسف و برادرش انجام دادند، یوسف هم قبلا برایشان طلب مغفرت کرده بود. قال سوف استغفر لکم ربی انه هو الغفور الرحیم یعقوب علیه‌السّلام در این جمله فرمود: بزودی برایتان استغفار می‌کنم، و علت اینکه استغفار برای فرزندان را تأخیر انداخت شاید این باشد که تا نعمت خدا با دیدار یوسف تکمیل گشته دلش به تمام معنا خوشحال گردد، و قهرا تمامی آثار شوم فراق از دلش زایل شود، آنگاه استغفار کند، و در بعضی اخبار هم آمده که تأخیر انداخت تا وقتی که در آن وقت دعا مستجاب می‌شود. ۷ - استغفار همسر عزیز مصرعزیز مصر ، خواستار استغفار همسرش از گناه خود شد: یوسف اعرض عن هـذا واستغفری لذنبک... «ای یوسف از این (پیشامد) روی بگردان و تو (ای زن) برای گناه خود آمرزش بخواه که تو از خطاکاران بوده‌ای» ۷.۱ - دیدگاه تفسیر المیزاناینکه به همسرش گفت : (و استغفری لذنبک انک کنت من الخاطئین) گناه را برای او اثبات نموده و دستور داد که از خدای خود به خاطر این گناه طلب مغفرت کند، چون او با این عمل از اهل خطا شد، و به همین جهت فرمود از (خاطئین و نفرمود از (خاطئات). و بطوری که از سیاق برمی آید اینها همه کلام عزیز است، نه کلام شاهد، چون کار شاهد حکم کردن و داوری نمودن نیست بلکه کار عزیز است. و این اشتباه است که بعضی گفته‌اند: این کلام، کلام شاهد اوست نه عزیز، و معنای (و استغفری لذنبک) این است که به شوهرت التماس کن که تو را به خاطر این گناهت عذاب ندهد. و همچنین قول آنهایی که گفته‌اند: معنایش این است که برای گناهت از خدا استغفار کن و به سویش توبه ببر، زیرا گناه از تو بوده نه از یوسف ، چون مردم آن روز در عین اینکه بت می‌پرستیدند خدا را هم می‌پرستیدند. ۸ - پانویس۹ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۳، ص۱۷۴، برگرفته از مقاله «استغفار از گناه». |